به نقل از «شبستان»

احتناک؛ روایت زندگی شهید محسن حججی

تاریخ انتشار: ۴ بهمن ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۹۲۳۴۱۴

نشست نقد و بررسی رمان «احتناک» در راستای مجموعه نشست‌های «روایت داستانی از امر قدسی» به همت گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ‌با حضور مهدی کرد فیروزجایی، تیمور آقا‌محمدی و تقی شجاعی برگزار شد.

به گزارش خبرنگار فرهنگ و ادب خبرگزاری شبستان؛ نشست نقد و بررسی رمان «احتناک» در راستای مجموعه نشست‌های «روایت داستانی از امر قدسی» به همت گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ‌با حضور مهدی کرد فیروزجایی، تیمور آقا‌محمدی و تقی شجاعی برگزار شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

 

 در ابتدای این نشست دکتر احمد شاکری، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: داستان احتناک اولین اثر نویسنده ان در حوزه ادبیات بزرگسال است. ایشان به موضوعی ورود کرده‌اند که Hگاهی، جسارت و توانایی ویژه‌ای می‌طلبد. اینکه نویسنده ای در اولین کار بزرگش سراغ موضوع پیچیده و پردامنه و حساسیت برانگیزی اینچنین برود قابل تامل است. با این وجود ورود اقای شجاعی به این موضوع با توفیقاتی همراه بوده است و نوید اینده‌ای درخشان‌تر در زیست ادبی این نویسنده خواهد بود. داستان بلند احتناک در بارزترین رویکرد خود تلاش داشته تا وقایع، اشخاص و کنشهای امروزین را اشنایی زدایی کرده و به بُعد تاریخی منتقل کند. این رویه‌ای است که داستان بلند "همه نوکرها" نوشته اقای حداد پور جهرمی به شیوه دیگری انجام داده است. در این داستان، وقایع تاریخی به نحوی روایت شده اند که از آنها تلقی زمان معاصر می‌شود. بر اساس دلالت‌های اشکار درون متنی و برون متنی، احتناک روایت زندگی شهید محسن حججی است. روایتی که دران شخصیت‌هایی چون حاج قاسم سلیمانی، مقام معظم رهبری و موقعیت‌های مکانی در ایران و سوریه کاملا دیده می شود. از سوی دیگر در این داستان، علاوه بر عالم خلق با عالم فرشتگان و حضور موجودات غیبی چون جنیان مواجه هستیم. این دو گروه چه در جنگ‌ها و چه در احوالات شخصی انسانها دخیل بوده و در نبردی دائمی هستند. سئوال این است که چنین انتخابی از سوی نویسنده در روایت زندگی شهید حججی چه کارکرد ویژه ای داشته است؟ در احتناک با راوی مواجه هستیم که ملکوت عالم را روایت می‌کند. لذا اگاهی راوی و انچه از ان می گوید بیش از شخصیت‌ها است. به تعبیری مخاطب این داستان زندگی شهید حججی را زیست نمی‌کند بلکه از منظری فراتر به ان می‌نگرد. در نتیجه فرصت تجربه ای همسان و همانند با شخصیت‌های انسانی این داستان از مخاطب سلب می شود.

 

 

وی گفت: ناشناسازی از شخصیت‌های معاصر و تاریخی، گرچه ذهنیت مخاطب را برای شناسایی انها و دنبال کردن دال‌های درون متنی و برون متنی فعال می کند، با این وجود مجرایی است برای گریز از انتساب انچه در عالم ملکوت می گذرد به زندگی واقعی شخصیت‌ها. روشن است که انچه از ملکوت و عالم جنیان در این داستان روایت می شود گرچه بعضا برگرفته از تعالیم قرانی و روایی، اما مصداقا کاملا مخیل و زاده خیال نویسنده است. به تعبیری نویسنده مصالح خود را از زندگی تاریخی شهید حججی گرفته و برای این شهید داستانی با محوریت فرشتگان و ملائک طراحی کرده است. نکته برجسته دیگر در این داستان انتساب فعل، گفته و اوصاف به فرشتگان و جنیان است. گرچه در معارف دینی، هر دو گروه پیش گفته در عالم کار انجام می دهند و اثر گذار هستند. با این وجود روایت احتناک در این زمینه پیش رفته تا جایی که انتساب فعل به شخص یا گروه انسانی در حاشیه قرار گرفته است. این انگاره ای است که در ادبیات مسیحی به صورت تشدید یافته و چشمگیری دیده می شود. چنین انتسابی به صورت خاص و در موردی ویژه از شخصیت‌های موجود و تاریخی نیازمند تامل و درنگ بیشتری است. اینکه روح الامین، فرشته بزرگ الهی در مسیر زیست این شهید بزرگوار نقش ایفا کند مستند به چه دلیل متقنی است؟

 

 دکتر محمد رضا سنگری، مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه در این نشست گفت: در ادبیات امروز کشیدن پای فرشتگان و نیروهای ملکوت به جهان امروز را باید علت‌یابی کرد؛ این موضوعات زمینه‌ساز شگفتی برای مخاطب می‌شود. هنر رمان و ادبیات این است که هر آنچه معمولی است برای ما به گونه‌ای دیگر روایت می‌کند در ادبیات دیروز هم این موضوع را داریم؛ اَرداویراف‌نامه از پیش از اسلام به جا مانده ‌است. مضمون این کتاب، اعتقادات عامه ایرانیان پیش از اسلام درباره آخرت است یا مثلا در کمدی الهی دانته ما در فضای تخیلی سیر می‌کنیم. اخوان ثالث شعر سعدی را با عبارت بگذار تا بگرییم چون ابر در بهاران؛کز سنگ گریه خیزد روز وداع یاران، به گونه‌ای دیگر می‌خواند و همان مفهوم را در بافت دیگری می‌گوید:

 

 ما چون دو دریچه روبروی هم
آگاه ز هر بگو مگوی هم
هر روز سلام و پرسش و خنده
هر روز قرار روز آینده
عمر آیینه بهشت اما آه
بیش از شب و روز تیر و دی کوتاه
اکنون دل من شکسته و خسته ست
زیرا یکی از دریچه‌ها بسته ست
نه مهر فسون نه ماه جادو کرد
نفرین به سفر که هرچه کرد او کرد

 

وی افزود: نویسنده مجاز است موضوعی را که دیگران می‌دانند به گونه‌ای دیگر به ان بپردازد. روزگاری جنیان در قلمروی قدس بودند؛‌ شیطان که از جنیان بود هم نشین ملایک بوده است، اما از زمان عیسی (ع) از ورود به آسمان هفتم منع می‌شود. وقتی ما قرار است از این ظرفیت مهم استفاده کنیم، استفاده از نام‌ها در دل داستان مهم می‌شود. این داستان بر آیه«قَالَ أَرَأَيْتَكَ هَذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلَّا قَلِيلًا» اشاره دارد؛ با من بگو آیا این آدم خاکی را بر من فضیلت و برتری دادی؟ ای خدا اگر اجل مرا تا قیامت به تأخیر افکنی به جز قلیلی چون معصومین و خواص مؤمنین همه اولاد آدم را مهار می‌کنم و به دار هلاک می‌کشانم. تصویرسازی از شیطان و ملایکه در داستان مهم است. شخصیت‌پردازی جنیان در احتناک خوب است اما در مورد فرشتگان چندان قابل دفاع نبوده است.

 

 

 

مهدی کرد فیروزجایی در این نشست گفت: مردم امروزه در خلوت خودشان به دنبال معنویت‌اند و کتاب در پر کردن این زمان نقش مهمی دارد. مخاطب عجایب را دوست دارد و این تمایل برای داستان جذابیت به بار می‌آورد. اگر نویسنده احتناک به شهید حججی و زندگی او بیشتر توجه می‌کرد و بخش اعظم داستان بر همین اساس پیش می‌رفت و در کنار این پرداخت به امداد غیبی هم التفات می‌نمود در انتقال مطالب به مخاطب موفق تر عمل می‌نمود؛ البته این نکته کمال‌گرایانه است.

 

وی افزود: امر قدسی قابل تعریف نیست؛ مصداق اصلی‌اش خداست. البته خدا قدسی نیست قدوس است؛ ‌بعد از خدا و با فاصله زیاد ائمه قرار دارند. برتری پیامبر فرشتگان در متون دینی به ویژه در واقعه معراج نبی بیان شده است. فرشتگان دچار تحول نمی‌شوند اما آدم این امکان را دارد که فرمود«إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ» در داستان احتناک نیروی خیر و شر در قالب مواجهه فرشتگان با اجنه مطرح می‌شود. اجنه برای به گمراهی کشاندن انسان تلاش می‌کنند. بهتر بود از اجنه که منشا خیر هم هستند در این داستان استفاده می‌شد؛ البته در 2 مورد به صورت گذرا در این داستان به این موضوع اشاره می‌شود. شاید در این خصوص نویسنده هوشمندی از خود نشان داده است.

 

حجت الاسلام مهدی جهان عضو شورای علمی‌گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این نشست گفت: باید توجه نمود تا نسبت فرد با انچه در عالم مقدسات قرار دارد، چیست اگر این نسبت‌سنجی نشود، کثیف‌ترین مخلوقات تبدیل به امر قدسی می‌شوند. اگر عالی‌ترین افراد هم ربط به عالم بالا پیدا نکنند، امر قدسی روایت نمی‌شود. ارسطو می‌گوید روایت از امور ان چنان که هست، وظیفه تاریخ‌دان است. روایت امور از آنچه که باید باشد مهم است. داستان احتناک در روایت امر قدسی موفق بوده است، اما به جهت محتوا به جد مساله دارد و برخی مباحث کلامی در این زمینه جای تامل دار.د بحث لقد کرمنا بنی‌ادم در این اثر از حیث پردازش جای بحث دارد. اگر منابع انتهایی کتاب و نیز متن تقدیمیه ابتدای کتاب نبود، کسی نمی‌توانست بفهمد این داستان اشاره‌ای به شهید حججی دارد. نکته بعدی اینکه جایگاه گردانندگان اصلی شخصیت‌ها در این داستان نامشخص است. در داستان‌های فانتاستیک این موضوع اهمیت زیادی دارد. در برخی فرازهای اثر روایت عبری ملموس می‌شود؛ این امر در نامگذاری شخصیت‌ها قابل ذکر است.

 

تیمور آقا محمدی در این نشست گفت: اولین سوال در خصوص موضوعات تاریخی این است که چرا باید یک اثر ادبی در این زمینه خلق کنیم؛ وقتی منابع تاریخی در این زمینه وجود دارد؟ وظیفه یک اثر هنری و ادبی ایجاد یک حس تجربی قوی است تا مخاطب را دل واقعه قرار دهیم؛ وگرنه به بیراهه می‌رویم. نویسنده باید بر اساس مسائل شخصی پیش برود وگرنه کاتب صرف می‌شود. باید ادبیات خلاقه را جدی گرفت. زمانی که نویسنده می‌نویسد، قیام می‌کند. رمان نویسی در عصر ما واقعا پایمردی است. کوندرا می‌گفت رمان نفوذ می‌کند به کنه چیزها؛ ادبیت متن مهم تر از قالب و موضوع داستان است.

 

وی ادامه داد: نویسنده احتناک فقدان استراتژیک دارد و مهم‌ترین نکته در این اثر همین است. سارتر در کتاب ادبیات چیست و در تعریف شعر می‌گوید: شاعران کسانی هستند که در دنیای دیگری زندگی می‌کنند که آنجا قواعد متفاوت است. شاعر در جمع ما از ان جهان متفاوت روایت می‌کند در داستان هم همین شرایط وجود دارد. نثر احتناک ضعیف است؛ نویسنده می‌کوشد تا روان بنوسد اما زبانش الکن است. نویسنده در سطح لایه اول روایت یعنی جنگ و لشکر و فرمانده و ... باقی می‌ماند و جلوتر نمی‌رود و به زبان خلاقه نمی‌رسد. شخصیت‌ها هم خلاقیت زیادی ندارند. فونت عنوان در روی جلد خوشخوان نیست و غلط انداز است. نویسنده در این اثر سیاست مهندسی ندارد و خواننده زندگی شهید حججی را حس نمی‌کند.

 

 

 

دکتر محسن ردادی، عضو هیات علمی‌پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این نشست گفت: طرح جلد کتاب موضوع اثر را به هیچ وجه نمی‌رساند و ضعیف است. امر قدسی در برابر امر عرفی قرار دارد. امروزه ذیل مباحث مدرنیته سکولاریزاسیون‌سازی و عرفی‌زدگی در برخی فراز‌های زندگی مشهود است. احتناک سعی کرده است تا امر قدسی را در برابر امر عرفی به نمایش بگذارد؛ البته این داستان تلاش کرده است تا درگیر خرافات در این زمینه نشود. قرار نیست این داستان به اطلاعات ما چیزی را بیفزاید، بلکه به ما کمک می‌کند تا به حقایق یک موضوع پی ببریم و یک تجربه معنوی را شاهد شویم؛ لذا نباید انتظار دیگری از این داستان داشت. بخش‌های اخر کتاب درباره روسری‌سوزی است و نزدیک به اتفاقات امروز جامعه ماست و این نشان می‌دهد رمان و هنر می‌تواند جلوتر از خودش باشد.

 

محمد حسن شاهنگی، عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه بیان داشت: پرداختن به موضوعاتی از قبیل جن، عالم غیب،‌ ماورا و... همواره برای مخاطب امروز خصوصا جوانان و نوجوانان جذاب بوده است؛ این موضوع چه در رمان و چه در سینما ملموس است؛ از جمله رمان‌های مهم ایرانی در این حوزه اثر هفت جن نوشته امید کوره چی است. احتناک دارای اسمی معماگونه و ناشناخته است و همین امر کنجکاوی در مخاطب بر می‌انگیزاند تا با تورق صفحات آن، این رمزگونگی را دریابد، ‌طرح جلد کتاب هم‌راستا با پیام کلیدی داستان یعنی تقابل خیر با شر است؛ نکته جالب نشستن نماد مهم خورشید در نقطه کانونی طرح جلد و در پس‌زمینه چکاچک شمشیرهای جنگجویان است.سوال مهمی که در مورد احتناک می‌توان مطرح کرد تطبیق قواعد رئالیسم جادویی با آن است.

 

تقی شجاعی در این نشست گفت: از میان آثاری که نوشته‌ام باید اعتراف کنم که احتناک سخت‌ترین اثرم بوده است. ایده کار بسیار بزرگ است و نزدیک به 3سال وقت مرا گرفت. من تا سال 99 البته نه به طور مداوم درگیر نگارش این اثر بودم و چندین بار آن را بازنویسی کردم. نویسنده به منظور ارتباط با امر قدسی در قالبی مثل رمان باید طهارت درونی داشته باشد تا بتواند با ارتباط قوی با عالم ملکوت چیزی به مخاطب بدهد. در نگارش فرازهای زیادی از این اثر شخصا به شهید حججی متوسل می‌شدم و برایش قران می‌خواندم به هر حال انچه می‌بینید نهایت تلاش من بود.ممکن است از حیث فنی و داستانی ایراداتی بر کار وارد باشد اما از حیث محتوا سعی زیادی کردم تا مطالب خلاف واقع نباشد.

 

پایان پیام/49

منبع: شبستان

کلیدواژه: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه نشست گفت زندگی شهید شهید حججی امر قدسی شخصیت ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت shabestan.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «شبستان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۹۲۳۴۱۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مسوولان در نشر و چاپ کتاب نویسندگان را حمایت کنند

فوزیه بشارت در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: از اواخر سال ۹۷ در کلاس‌های داستان نویسی آقای سراج‌الدین معناگر از اساتید این عرصه شرکت کردم و سه ماه پس از اینکه در این کلاس ها شرکت کردم تلاشم را برای نوشتن کتاب به نتیجه رساندم.

وی با باراز خوشحالی از آموختن داستان نویسی بیان کرد: بعد از این کلاس آموزشی اولین کتاب من برای چاپ به انتشارات رفت.

وی با بیان اینکه شهرستان بیجار شاعران زیادی دارد که اشعار را به زبان گروسی سروده‌اند، افزود: من اولین زنی هستم که زبان بیجار گروسی را به داستان و رمان تبدیل کرده است.

دومین اثرم به کتاب صوتی تبدیل شد

بشارت ادامه داد: همچنین اولین کسی هستم که دومین کتاب داستانی خود با عنوان «هورمسگه گان ژنیگ» را در بیجار به کتاب صوتی تبدیل کرده‌ام که این اقدام با کمک شهر کتاب به یک کتاب صوتی تبدیل شد و همچنین کتاب بنده به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.

نویسنده بیجاری به ایده‌پردازی آثار خود اشاره کرد و ابراز داشت: ایده های داستان نویسی را بعضاً از محیط اطراف و یا حتی فیلم‌ها و یا کتاب‌هایی که می‌خوانیم و حتی اتفاقاتی که در گذشته بوده گرفته می شود و در این میان تنها ایده‌هایی به داستان تبدیل می‌شود که پتانسیل لازم برای داستان شدن را داشته باشد.

وی ادامه داد: سخت‌ترین لحظه نوشتن زمانی است که ایده‌ای را در ذهن داری و می خواهی این ایده را به داستان تبدیل کنی که تبدیل این ایده در قالب داستان کار دشواری است.

مشکلات چاپ و نشر از مسایل سد راه نویسندگان

بشارت تصریح کرد: بحث چاپ و نشر کتاب نیز از سایر مسایل مهمی است که سد راه نویسندگان قرار دارد و یکی از کتاب‌های کردی بنده که توسط ناشر انجام شد متاسفانه نشر به خوبی توسط ناشر انجام نشد و خود من آثارم را ارسال می کردم.

نویسنده بیجاری اضافه کرد: نویسنده کتابی که می‌نویسند نمی خواهد تنها برای خود نگه دارد بلکه ناشر باید در راستای نشر اثر تلاش کند و این بخشی از مشکلات نویسندگان است.

بشارت ادامه داد: اولین کتاب من در اواخر سال ۹۷ با عنوان «سه رچوپی ئاگر له ریخه سیه» توسط خانم فروزان محمدی به زبان فارسی در حال ترجمه است و به زودی منتشر می شود.

استقبال مردم از کتاب «اشک‌های یک زن»

وی گفت: کتاب «اشک‌های یک زن» خیلی بازتاب خوبی داشت و مورد استقبال مردم قرار گرفت و در مسابقات کشوری هم حائز رتبه های برتر شد و به کتاب صوتی نیز تبدیل شده است.

وی تصریح کرد: آثار بنده در خارج از کشور نیز به چاپ رسیده و خوشبختانه با استقبال بسیار خوب مخاطبان قرار گرفته و این اولین آثار گروسی است که در فرای مرزهای ایران اسلامی منتشر شده است.

بشارت اعلام کرد: همچنین کتاب «سه مای چاره نوس» (رقص سرنوشت) از دیگر آثار نوشته شده توسط بنده است که در حال ترجمه به زبان فارسی است و به زودی روانه بازار خواهد شد.

نویسنده بیجاری به آثار جدید و در حال نگارش خود اشاره کرد و بیان داشت: در حال حاضر دومین رمان خود را به زبان گروسی در حال نگارش دارم و معتقدم ترجمه این کتاب‌ها موجب تبادل اطلاعات فرهنگی خواهد شد و بنده آثار خود را به زبان گروسی به نگارش در می آورم.

وی بازخورد مخاطبان اشاره کرد و ابراز داشت: خوشبختانه آثار بنده مورد استقبال بسیار خوب مخاطبان قرار گرفته است و بعضاً مخاطبان با من تماس می گیرند و از نگارش کتاب به زبان و گویش گروسی بسیار تقدیر کردند که موجب زنده شدن زبان و گویش گروسی شده و تاثیرگذاری زیادی بر مخاطب داشته است.

آثار نویسنده همچون فرزند برای مادر است

بشارت اضافه کرد: کتاب و آثار یک نویسنده مانند یک فرزند برای مادر هستند و من با تمام لحظات کتاب‌هایم همزاد پنداری کرده‌ام و هریک از این آثار به نوعی برای من ارزشمند است.

وی اعلام کرد: همچنین در ۱۲ روزنامه مطالب بنده چاپ شده است و به اعتقاد من بزرگترین حمایت و کمک می‌تواند حمایت مسولان در نشر و چاپ کتاب کمک کنند.

بانوی نویسنده بیجاری به کتاب‌های صوتی نیز اشاره کرد و اذعان داشت: در دوره حاضر بیشتر مردم به دلایل مشغله کاری ترجیح می‌دهند از کتاب های صوتی استفاده کنند اما خود من اعتقاد دارم لذت خواندن کتاب به حالت فیزیکی بودن آن و ورق زدن صفحات بهتر است وافرادی که زمان دارند حتماً از کتاب‌های فیزیکی برای مطالعه استفاده کنند.

کد خبر 6092806